Piyasa İşleyişi

Piyasada işlem gören sözleşmelerin türlerine ve işlem esaslarına göre tabloda yer alan Pazarlar oluşturulmuştur. Emirlerin eşleştirilmesi ve özel işlem bildirimleri ilgili Pazar altında gerçekleşir. Ayrıca ilgili Pazarlar altında işlem istatistiklerinin toplu olarak yayınlanması amacıyla Pazar segmentleri tanımlanmıştır.

İlgili Dosyalar

VİOP Hakkında Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) Tanıtım Kitapçığı - Vadeli İşlem Sözleşmeleri

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) Tanıtım Kitapçığı - Opsiyon Sözleşmeleri

VİOP - Özet Bilgiler Dokümanı

Seansların akışına ilişkin detaylı bilgiye VİOP Prosedürünün Ek-3 Viop'ta İşlem Ve Günlük İş Akışı Saatleri İle İşlem Günü Bölümlerine İlişkin Açıklamalar bölümünden ulaşılabilir.

VİOP’ta alım-satım yapılabilmesi için VİOP üyesi olan bir aracı kurum veya bankadan hesap açılması gerekmektedir.

Emir Yöntemleri

İşlem sistemine girilecek emirlerde aşağıda belirtilen dört fiyat belirleme yönteminden birinin seçilmesi zorunludur.

Limit (LMT)

Limit emir, belirlenen limit fiyat seviyesine kadar işlem gerçekleştirmek için kullanılan emir yöntemidir. Bu yöntem kullanıldığında fiyat ve miktar girilmesi zorunludur.

Piyasa (PYS)*

Emrin girildiği anda ilgili sözleşmede piyasada bulunan en iyi fiyatlı emirden başlayarak emrin karşılanması amacıyla kullanılan emir yöntemidir.

Piyasa emir türü "Gerçekleşmezse İptal Et" ya da "Kalanı İptal Et" emir geçerlilik süreleri seçilerek Sisteme iletilebilir.

* 1 Mart 2021 tarihi itibariyle "Piyasa" emir yönteminin kullanılmasına izin verilmemektedir.

Piyasadan Limite

Piyasa emirleri gibi fiyatsız olarak sadece miktar belirtilerek girilen emirlerdir. Karşı taraftaki sadece en iyi fiyat kademesinde bekleyen emirlerle eşleşerek işleme dönüşürler. Ancak işleme dönüşmeyen kısım, gerçekleşen son işlem fiyatını alarak limit fiyatlı emre dönüşür ve emir defterinde beklemeye geçer. Sürekli işlem seansında girilen bir piyasadan limite emir, karşı tarafta bekleyen bir emir olmaması durumunda hemen iptal edilir.

Şarta Bağlı (SAR)

Bu emir türü, emri giren tarafından ilgili sözleşme için belirlenen fiyattan (aktivasyon fiyatı) ya da alış emirleri için daha yüksek ve satış emirleri için daha düşük fiyatlardan Piyasada işlem olması durumunda, emrin işlem sisteminde aktif hale gelmesi amacıyla kullanılır. Şarta bağlı emir türünün kullanılması durumunda, emir giriş yönteminin yanı sıra aktivasyon fiyatının da belirtilmesi zorunludur.

Vadeler Arası Strateji Emirleri

İşlem gören vadeli işlem sözleşmelerinin farklı vade aylarına (spread fiyatıyla girilecek tek bir emir üzerinden) aynı anda ters yönlü otomatik iki emir gönderilmesine imkan sağlayan emirlerdir. Stratejiyi oluşturan farklı vadeler stratejinin "bacağı" olarak adlandırılırken; yakın vade "M1", bir sonraki (uzak) vade "M2" ile ifade edilir. Strateji emirlerinin işleyişine ilişkin kurallar aşağıda verilmektedir:

i. Strateji Alış Emri: Uzak vade (M2) alış yakın vade (M1) satış işlemini birleştiren spread fiyatı (uzak vade alış fiyatı - yakın vade satış fiyatı) dikkate alınarak Sisteme girilir.

ii. Strateji Satış Emri: Uzak vade (M2) satış yakın vade (M1) alış işlemini birleştiren spread fiyatı (uzak vade satış fiyatı - yakın vade alış fiyatı) dikkate alınarak Sisteme girilir.

iii. Emir girişi sözleşme koduna benzer nitelikteki strateji emri kodları üzerinden yapılır.

iv. Alış ya da satış yönlü strateji emri, fiyat limitleri içinde olması koşuluyla, negatif fiyat ile de girilebilir.

v. Strateji emirlerinde girilebilecek maksimum emir miktarı stratejiyi oluşturan sözleşmelerin maksimum emir miktarına eşit olur.

vi. Emir yöntemlerinden Limit ve Gün harici sürelerde strateji emir girişine izin verilmez. Strateji emirleri herhangi bir şart koşuluna bağlanamaz ve strateji emri kodları üzerinden özel işlem bildirimi yapılamaz.

vii. Eşleştirme: Sistem öncelikli olarak alış ya da satış yönlü vadeler arası strateji emrine ait fiyat ve miktarın uzak/yakın vadelerde bekleyen emirlerden karşılanıp karşılanmadığını kontrol eder ve koşulların sağlanması halinde strateji emrini bu emirlerle eş zamanlı eşleştirir. Girilen spread ve/veya miktar vadelerde bekleyen emirlerden karşılanamıyorsa bu kez koşulları sağlayacak (ters yönlü) bir strateji emrinin bulunup bulunmadığına bakılır. Eğer böyle bir emir sistemde mevcutsa işlemlere konu spread, ilgili vadelerdeki en iyi alış/en iyi satış ve baz fiyatlar referans alınarak uzak ve yakın vade için uygun fiyatlar belirlenir ve uzak/yakın vadelerdeki otomatik işlemler oluşturulur.

viii. Otomatik işlemler stratejiyi oluşturan uzak ve yakın vade sözleşmelerin uzlaşma fiyatı hesaplamalarına ve son, en düşük, en yüksek gibi işlem fiyatı istatistiklerine dahil edilmezler. Ayrıca Piyasada son işlem fiyatı koşuluyla girilmiş inaktif statüdeki şarta bağlı emirlerin aktivasyonunu sağlamazlar. İşlem tarafları Sistemin her iki vade için belirlediği otomatik fiyatları gün içerisinde işlem terminalleri veya FixAPI Dropcopy ile gün sonunda ise işlem defterlerini kullanarak sorgulayabilir.

ix. Fiyat Limitleri: Strateji emirleri için uygulanacak alt ve üst fiyat limitleri aşağıdaki formüllere göre hesaplanır.

Alt Limit = (Uzak Vade Baz Fiyat - Yakın Vade Baz Fiyat) - k

Üst Limit = (Uzak Vade Baz Fiyat - Yakın Vade Baz Fiyat) + k

x. Stratejiyi oluşturan uzak ve/veya yakın vadedeki sözleşmede işlemlerin herhangi bir nedenle durdurulması halinde strateji emri girişine de izin verilmez.

Emir Geçerlilik Süreleri

Sisteme gönderilecek emirlerde aşağıda belirtilen emir geçerlilik sürelerinden birinin seçilmesi zorunludur.

Günlük Emir (GUN)

Emir, girildiği günde geçerlidir. Gün sonuna kadar eşleşmezse işlem sistemi tarafından otomatik olarak iptal edilir.

İptale Kadar Geçerli (IKG)

Emir, girildiği seanstan itibaren iptal edilene kadar geçerlidir. Bu emir süresi seçildiğinde, emrin iptal edilmediği ve eşleşmediği durumda, emir sözleşmenin vade sonuna kadar geçerli olur ve vade sonunda işlem sistemi tarafından otomatik olarak iptal edilir.

Tarihli Emir (TAR)

Emir, işlem sistemine girilirken belirtilen tarihe kadar geçerlidir. Belirtilen tarihe kadar eşleşmezse ya da iptal edilmezse, bu tarihte gün sonunda işlem sistemi tarafından otomatik olarak iptal edilir. İşlem sisteminde, sözleşmenin vade sonundan daha ileri bir tarih girilmesine izin verilmez.

Gerçekleşmezse İptal Et (GIE)

Girildiği veya aktif olduğu anda, pasifte karşı tarafta bekleyen emirlerin durumuna göre emrin tamamının gerçekleşmesi, aksi takdirde tamamının iptal edilmesi için kullanılan emir türüdür.

Kalanı İptal Et (KIE)

Girildiği veya aktif olduğu anda, pasifte karşı tarafta bekleyen emirlerin durumuna göre emrin tamamının veya bir kısmının gerçekleşmesi, aksi takdirde gerçekleşmeyen kısmının iptal edilmesi için kullanılan emir türüdür.

Günlük fiyat limitleri dışında alt limit fiyatından daha düşük alış emirleri, üst limit fiyatından daha yüksek fiyatlı satış emirleri Sisteme gönderilebilir. Gerçekleşmezse İptal Et ve Kalanı İptal Et emir geçerlilik süresine sahip olanlar dahil söz konusu emirler "Durdurulmuş" statüyle Sistem tarafından kabul edilmekte olup, fiyat değişim limitleri içine girdiklerinde aktif hâle gelerek işleme konu olurlar ve geçerlilik süreleri/gerçekleşme koşulları emirler aktif olduğu anda kontrol edilir.

*1 Mart 2021 tarihi itibariyle "Piyasa" emir yönteminin kullanılmasına izin verilmemektedir.

Maksimum Emir Büyüklükleri

Emir girişinde işlem sistemi tarafından fiyat ve miktar kontrolü yapılır. İlgili seans özelliklerine uygun olmayan emirler işlem sistemine girilemez. Piyasada uygulanacak minimum ve maksimum emir büyüklükleri aşağıdaki tablolardaki gibidir:

Pay Senedi Sözleşmelerinde Emir Büyüklükleri

Endeks, Döviz, Altın, Gümüş, Paladyum, Platin, Bakır, Baz Yük Elektrik, TLREF ve Diğer Sözleşmelerde Emir Büyüklükleri

Pay Senedi Sözleşmeleri Özel İşlem Bildirimi Onayında Aranacak Kurallar

Endeks, Döviz, Altın, Gümüş, Paladyum, Platin, Bakır, Baz Yük Elektrik, TLREF Sözleşmeleri ile Diğer Sözleşmeler Özel İşlem Bildirimi Onayında Aranacak Kurallar 

BISTECH VIOP Fix Sertifikası Alan Kuruluşlar için tıklayınız.

Hatalı İşlem Düzeltmeleri

Hatalı işlem düzeltmesi, hatalı girilen hesapta oluşan pozisyonların ya da pozisyon kapatmaların, kullanıcı tarafından takas işlem terminalleri üzerinden başka bir hesaba taşınmasına imkan veren yeni işlemlerin oluşturulması ve varsa açık emirlerin ilgili hesaba aktarılması işlemidir.

Üyeler tarafından hesap numarası hatalı olarak girilen emirler sonucunda hatalı olarak gerçekleşen işlemlere ilişkin düzeltme işlemleri bu yöntem izlenerek ilgili üyenin kullanıcısı tarafından takas işlem terminalleri üzerinden gerçekleştirilir.

İşlem İptalleri

Borsa Yönetmeliğinin 33 üncü madddesi hükümleri saklı kalmak kaydıyla, hatalı emir veya emirler dolayısıyla gerçekleşen işlemler aşağıdaki kurallar çerçevesinde Borsa tarafından iptal edilebilir.

a) Hatalı gerçekleşen işlem/işlemlerin Piyasa üyelerinin en az birinin hatalı emri dolayısıyla gerçekleşmiş olması esastır.

b) Hatalı emir dolayısıyla gerçekleşen işlem/işlemlerin iptale konu olabilmesi için aşağıda belirtilen tüm kriterlerin iptal talebi esnasında sağlanması gerekir.

i. Hatalı İşlem İptal Başvuru Süresi: İşlem gerçekleşme zamanından itibaren 30 dakika içerisinde hatalı işlem iptal başvurusu yapılabilir. Normal seans işlemleri için hatalı işlem iptali son başvuru saati 18:30’dur.

ii. Hatalı İşlem İptal Talebi Başvurusunda Gerekli Bilgiler: Hatalı işleme/işlemlere ilişkin sözleşme bilgisi ve hesap numarası bilgilerinin başvuru süresi içerisinde bildirilmesi gerekmektedir. İptale konu emir numarası ve ilgili emre bağlı olarak gerçekleşen hatalı işlemlerin işlem numarası, fiyat ile miktar bilgilerinin ise başvuruyu takiben iletilmesi gerekir.

iii. Hatalı İşlem İptalinin Kabul Edileceği Fiyat Seviyeleri: Hatalı işlemlerden, iptal talebinin bulunduğu ilgili sözleşme sınıfı bazında aşağıdaki tabloda belirtilen oranlarla referans fiyat üzerinden hesaplanacak fiyat aralıkları dışında kalan fiyatlardan gerçekleşmiş işlemler hatalı işlem iptali talebine konu olabilir.

Tablo : Referans Fiyat Üzerinden Hesaplanacak Fiyat Değişim Aralıkları

(Bknz. Borsa İstanbul A.Ş. Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası Prosedürü)

VİOP'ta işlem gören sözleşmelerin bir kısmında Piyasa Yapıcılık Programı uygulanmaktadır.

Programa ilişkin detaylı bilgi Borsa İstanbul A.Ş. Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası Prosedürü Altıncı Bölüm'de yer almaktadır.

Kapsam dahilindeki sözleşmelerde piyasa yapıcıların hak ve yükümlülükleri Borsa İstanbul A.Ş. Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası Prosedürü Ek-10*, Ek-11*, Ek-12 ve Ek-13'te yer almaktadır.

*Pay vadeli işlem sözleşmelerinde dayanak varlıkların Gruplara dağılımı aşağıdaki gibidir:

Piyasada gerçekleştirilen alım-satım işlemleri üzerinden

• Pay Piyasası endekslerine dayalı sözleşmelerde işlemin her iki tarafından opsiyon ve vadeli işlem sözleşmeleri için işlem hacminin %0,004’ü (yüzbinde dört) oranında,
• TLREF ve devlet iç borçlanma senetleri vadeli işlem sözleşmelerinde işlemin her iki tarafından nominal değerin %0,001’i (yüzbinde bir) oranında,
• Diğer sözleşmelerde ise, işlemin her iki tarafından opsiyon sözleşmeleri ve vadeli işlem sözleşmeleri için işlem hacminin %0,003’ü (yüzbinde üç) oranında borsa payı alınır.

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasında işlem gören sözleşmelerden elde edilen gelirlerin vergilendirilme esasları için vergi rehberine tıklayınız. Vergilendirme modülü için tıklayınız.

* Diğer tam ve dar mükellef kurumlar için stopaj oranı %10 olarak uygulanacaktır.