Paylar, anonim ortaklıklarca ihraç edilen ve anonim ortaklık sermaye payını temsil eden kıymetli evrak niteliğinde senetlerdir.
Bir anonim şirketin payına sahip olmak, şirkete ortak olmayı ifade etmektedir.
Pay alım satımında güvenli ve doğru bilgi akışı esastır.
Güven, şeffaflık ve yatırımcının korunması Borsa İstanbul piyasalarının temel ilkeleridir. Pay sahipleri, Borsamızda işlem gören şirketler hakkında tüm bilgilere; Şirketler, Günlük Bülten, Mali Tablolar, Şirket Haberleri ve Veriler sayfaları ile Kamuyu Aydınlatma Platformu aracılığıyla ulaşabilirler.
Borsa yatırım fonları (BYF), bir endeksi baz alan, baz aldığı endeksin performansını yatırımcılara yansıtmayı amaçlayan ve payları borsalarda işlem gören yatırım fonlarıdır.
BYF’ler bir endekse dayalı olarak çıkarılmakta ve baz aldığı endeks kapsamındaki menkul kıymetlere endeksteki ağırlıkları oranında yatırım yapmaktadır. Bu sayede örneğin BIST 30 endeksine yatırım yapmak isteyen bir yatırımcı, endeksteki payları ayrı ayrı almak yerine BYF’ye yatırım yaparak söz konusu endekse yatırım yapma imkanı bulmakta ve endeksin getirisinden yararlanabilmektedir.
Borsa yatırım fonları, yetkili aracı kuruluşlar tarafından yatırımcılardan toplanan nakit ile baz alınan endeksteki menkul kıymetlerin satın alınmasıyla oluşturulan portföylerdir. BYF’ler, baz aldıkları endeksteki payları ya da diğer enstrümanların (altın, tahvil, döviz vb.) getirisini yansıtmakta ve riskini taşımaktadır. BYF katılma belgeleri, aracı kurumlar vasıtasıyla Pay Piyasası’nda alınıp satılabilmektedir.
BYF'LERE YATIRIM
Ülkemizde son yıllarda sayıları hızla artan BFY'ler, payların yüksek likidite ve kolaylıkla alınıp satılabilme imkanı ile yatırım fonlarının riski dağıtma, yatırım yaptığı piyasaların getirilerinden yatırımcıları yararlandırma özelliklerini bünyesinde bir araya getirmektedir.
Her işlem gününün sonunda açıklanan gösterge niteliğindeki portföy kompozisyonu, yatırımcılara yatırımlarının tüm içeriğini şeffaf bir biçimde günlük bazda takip etme imkanı sunmaktadır. Bu sayede yatırımcı, elinde bulundurduğu BYF’nin içeriğinde hangi menkul kıymetlerden ne tutarda bulunduğunu takip edebilmektedir. BYF’ler seans süresi boyunca paylar gibi kolaylıkla alınıp satılabilmektedir.
İşlem Gören Borsa Yatırım Fonları ve İnternet Siteleri
Varantlar yapılandırılmış ürünler sınıfında yer alan ve menkul kıymetleştirilmiş opsiyon özelliklerini taşıyan ürünlerdir. Varantlar, finansal bir varlığa ya da göstergeye dayalı olarak çıkartılırlar.
Yatırım kuruluşu varantları “V” özellik kodu ile işlem görür.
Her varantta en az bir piyasa yapıcı olması zorunludur. Varantlarda baz fiyat uygulanmaz. Dolayısıyla fiyat oluşumunda alt ve üst limit yoktur (serbest marj uygulanır).
Varantlar kredili alım ve açığa satış işlemlerine konu edilemezler.
Piyasada işlem gören varantların takası ile vade sonunda hak kullanımından dolayı gerçekleşecek işlemleri ayırt etmek amacıyla, alım satıma konu olan varantların el değiştirmesi işlemleri için “takas” ifadesi, vade sonunda hak kullanımı sonucunda gerçekleşen işlemler için, “varant dönüşümü” ifadesi kullanılmaktadır.
Varant işlemlerinin takası işlem gününü izleyen ikinci iş günü (T+2) gerçekleştirilir.
Varant vadesinde ya da Amerikan tipi varantların vadeden önce dönüşümünde aşağıda yer alan dört durum söz konusu olabilir:
- Nakit uzlaşı olur ve ihraççı varant sahibi hesaplarına para aktarır.
- Kaydi teslimat olur ve ihraççı varant sahibi hesaplarına pay aktarır. Diğer taraftan varant sahibi de ihraççı hesabına kullanım (işleme koyma) bedelini aktarır (Call).
- Kaydi teslimat olur ve varant sahibi ihraççı hesaplarına pay aktarır. Diğer taraftan ihraççı da işleme koyma bedelini varant sahibi hesabına aktarır (Put).
- İhraçcı ve varant sahibi arasında herhangi bir nakit ya da kıymet aktarımı yapılmaz (Varantın başabaşta ya da zararda olması durumu).
Varantlar yapılandırılmış ürünler sınıfında yer alan ve menkul kıymetleştirilmiş opsiyon özelliklerini taşıyan ürünlerdir. Varantlar, finansal bir varlığa ya da göstergeye dayalı olarak çıkartılırlar. Varantların alım ya da satım hakkı verdiği bu finansal araçlar “dayanak” olarak adlandırılır.
Varanta bağlı hakkın ilgili olduğu aracın, paydan (bir ya da daha fazla sayıda) oluşması durumunda “dayanak varlık” ifadesi kullanılırken, hakkın ilgili olduğu aracın endeks olması durumunda “dayanak gösterge” ifadesi kullanılmaktadır.
Varantların alma ya da satma hakkı verdiği “dayanak varlık” tek bir pay olabileceği gibi birden fazla paydan oluşan bir sepet de olabilir. Bu paylar Borsa İstanbul Pay Piyasasında işlem gören ve BIST 30 Endeksinde yer alan paylardan da seçilebilir.
Örnek: Z Bankası tarafından ihraç edilen ve ABC A.Ş. paylarını 31.03.2023 tarihinde, 6,00 TL’den alma hakkı veren bir varant.
Örnek: Z Bankası tarafından ihraç edilen ve ABC A.Ş. paylarını 31.03.2023 tarihinde, 5,00 TL’den satma hakkı veren bir varant.
Endekse dayalı olarak çıkartılan varantlar ilgili olduğu endeksin belirli bir tarihteki değerine göre sahibine nakit akımı sağlar. Söz konusu endeksler, Borsa İstanbul tarafından oluşturulan pay endeksleridir.
Örnek: Z Bankası tarafından ihraç edilen ve BIST 100 Endeksini 5800 puandan, 31.03.2023 tarihinde, alma hakkı veren bir varant.
Örnek: Z Bankası tarafından ihraç edilen ve BIST 30 Endeksini 6100 puandan, 31.03.2023 tarihinde, satma hakkı veren bir varant.
Varantlar, yatırımcısına payların sağladığı
- Kâr Payı Hakkı
- Yeni Pay Alma Hakkı (Rüçhan Hakkı)
- Tasfiye Bakiyesine Katılma Hakkı
- Şirket Yönetimine Katılma Hakkı
- Oy Hakkı ve Bilgi Alma Hakkı
gibi hakları sağlamaz
Varant satın alan yatırımcı pay almış olmaz, payı alma ya da satma hakkını elde etmiş olur.
Varant Yatırımının Riskleri:
- Varantlar belirli bir vadeye sahiptirler (ömürleri sınırlıdır).
- Kaldıraç etkisi nedeniyle varant alım işlemi yapmanın piyasada lehte çalışabileceği gibi aleyhte de çalışabileceği ve bu anlamda kaldıraç etkisinin yüksek kazançlar sağlayabileceği gibi zararlara da yol açabileceği ihtimali göz önünde bulundurulmalıdır.
- Piyasada oluşacak fiyat hareketleri sonucunda yatırılan paranın tümü kaybedilebilir. Ancak risk varanta ödenen bedel ve buna ek olarak ödenen komisyon ve diğer ücretler ile sınırlıdır.
- Varant alım satımına ilişkin olarak yapılacak teknik ve temel analizlerin kişiden kişiye farklılık arz edebileceği ve bu analizlerde yapılan öngörülerin gerçekleşmeme olasılığının bulunduğu dikkate alınmalıdır.
Varant ihracı nedeniyle ihraççının maruz kaldığı risklere ilişkin risk yönetim politikasının izahnamede yer alması zorunludur. İzahname, Tebliğ uyarınca ihraççı ile piyasa yapıcının internet sitesinde yayınlanır. İhraççının risk yönetim politikası, yatırım kararı verilmeden önce dikkatle incelenmelidir.
Dayanak Varlığın Fiyatı
Dayanak varlığın fiyatı ile alım (call) varantın fiyatı arasında pozitif, satım (put) varantın arasında negatif yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Dayanak varlığın fiyatı yükseldikçe alım (call) varantlarının fiyatı artarken, satım (put) varantlarının fiyatı azalmaktadır.
İşleme Koyma Fiyatı
Varantın işleme koyma fiyatı ile alım (call) varantının fiyatı arasında negatif, satım (put) varantının arasında pozitif yönlü bir ilişki bulunmaktadır. İşleme koyma (Uzlaşma) fiyatı yükseldikçe alım (call) varantlarının fiyatı azalırken, satım (put) varantlarının fiyatı artmaktadır.
Vadeye Kalan Gün Sayısı
Vadeye kalan gün sayısı ile hem alım (call) hem de satım (put) varantları arasında pozitif yönlü bir ilişki vardır. Vadeye kalan gün sayısı arttıkça hem alım varantlarının (call) hem de satım varantlarının (put) fiyatı artmaktadır.
Volatilite
Dayanak varlığın volatilitesi (oynaklığı) ile hem alım (call) hem de satım (put) varantları arasında pozitif yönlü bir ilişki vardır. Dayanak varlığın volatilitesi (oynaklığı) arttıkça hem alım varantlarının (call) hem de satım varantlarının (put) fiyatı artmaktadır.
Piyasa Faiz Oranı
Faiz oranı ile alım (call) varantının fiyatı arasında pozitif, satım (put) varantının arasında negatif yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Faiz oranı yükseldikçe alım (call) varantların fiyatı artarken, satım (put) varantlarının fiyatı azalmaktadır.
Temettü (Kâr Payı)
Dayanak varlığın ait olduğu şirketin ödediği temettü (kâr payları) ile alım (call) varantının fiyatı arasında negatif, satım (put) varantın arasında ise pozitif yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Kâr payları yükseldikçe alım (call) varantlarının fiyatı azalırken, satım (put) varantlarının fiyatı artmaktadır.
Varant Fiyatını Etkileyen Faktörler
| Varant Fiyatı (CALL) | Varant Fiyatı (PUT) | |
|---|---|---|
| Dayanak varlığın fiyatı | + | - |
| İşleme koyma fiyatı | - | + |
| Vadeye kalan gün | + | + |
| Volatilite | + | + |
| Piyasa faiz oranı | + | - |
| Temettü | - | + |
Varantların Borsa İstanbul’da işlem görmesine ilişkin esaslar SPK düzenlemeleri doğrultusunda Borsa tarafından çıkartılan bir Genelge ile düzenlenmiştir.
İşlem Yöntemi
Varantlar Borsa İstanbul’da Yapılandırılmış Ürünler ve Fon Pazarı (YÜFP) altında yer alan Varant Pazarı’nda, sürekli işlem yöntemiyle ve piyasa yapıcılı olarak işlem görür. Bu yöntemde her bir varantta görevli olan bir piyasa yapıcı üye alış-satış kotasyonu verir ve üyeler (piyasa yapıcı üye de dahil olmak üzere) söz konusu varant için alış-satış emirlerini iletirler. Varantların piyasa yapıcı üyesi olmaksızın işlem görmesi mümkün değildir (alternatif işlem yöntemi yoktur).
Piyasa Yapıcı
Sorumlu olduğu varantlarda piyasanın dürüst, düzenli ve etkin çalışmasını sağlamak, likit ve sürekli bir piyasanın oluşmasına katkıda bulunmak amacıyla faaliyette bulunmak üzere, ihraçcı tarafından belirlenerek SPK tarafından onaylanan, kotasyon vermekle yükümlü olan Borsa üyesi aracı kuruluştur.
Kotasyon
Piyasa yapıcının likiditeyi sağlamak için Borsa İstanbul Pay Piyasası Alım Satım Sistemine (Sistem) girdiği, almaya ve satmaya razı olduğu fiyat ile bu fiyat seviyesinden ne kadar alacağını/satacağını gösteren miktar bilgisini içeren çift yönlü emir çeşididir.
Başlıca İşlem Kuralları
-Verilen alış-satış emirleri fiyat ve zaman önceliği kurallarına göre sisteme kabul edilir ve karşı taraftaki uygun fiyatlı alış-satış emirleriyle ve/veya kotasyon emirleri ile eşleşerek işleme dönüşür.
-Varantlara piyasa yapıcı üye tarafından kotasyon girilir.
-Pazarda baz fiyat uygulanmaz. Dolayısıyla fiyat oluşumunda alt ve üst limit belirlenmemektedir (serbest marj uygulanır).
-Varantlarda Sisteme girilen tüm alım satım emirleri öncelik kurallarına uygun olarak kendi aralarında ve/veya piyasa yapıcı kotasyonları ile eşleşerek kısmen veya tamamen işleme dönüşebilir.
-Varantlara açılış ve kapanış seanslarında emir veya kotasyon girilemez.
-Varantlarda seans içinde emir iptali serbesttir.
Seans Saatleri
Varant işlemleri seansın sürekli işlem bölümlerinde (10:00 - 18:00 saatleri arasında) gerçekleştirilir
İlgili Sayfalar
İlgili Dosyalar
Sertifikalar, tıpkı varantlar gibi ihraççıyı yatırımcıya karşı mali yükümlülük altına sokan finansal araçlardır. Sertifika ihracı dolayısıyla elde edilen fonlar ihraççının şahsi mali sorumluluğu altındadır. Bu nedenle ihraççının mali durumu, ödeme kabiliyeti, kredibilitesi gibi faktörlerin yatırım sırasında göz önünde bulundurulması önem arz etmektedir. Sertifikalar, yatırımcısına önceden belirlenmiş koşulların oluşması durumunda alacak hakkı veren menkul kıymet niteliğindeki yapılandırılmış finansal ürünlerdir.
Sertifikalar varantlar ile hemen hemen aynı işlem kuralları ile işlem görmekle birlikte, bazı işlem kuralları sertifika türlerine göre farklılaşabilmektedir. Yatırımcıların sertifika işlemlerinde bu hususlara özellikle dikkat etmeleri gerekmektedir.
Girişim sermayesi yatırım fonu ve gayrimenkul yatırım fonu katılma payları fon izahnamesinde veya ihraç belgesinde hüküm bulunması kaydıyla, Sermaye Piyasası Kurulu tarafından izahnamenin veya ihraç belgesinin onaylanmasını takiben fon kurucusu tarafından yapılacak başvuru üzerine Borsa kotuna alınarak Borsamız Pay Piyasasında işlem görebilir.
İşlem Göreceği Pazar:
Borsa kotuna alınan ve Pay Piyasasında işlem görmesi uygun görülen fon katılma paylarından halka arz edilenler Yapılandırılmış Ürünler ve Fon Pazarı (YÜFP), nitelikli yatırımcılara ihraç edilenler ise Girişim Sermayesi Pazarı’nda (GSP) işlem görebilir.
GSP’de yalnızca nitelikli yatırımcılar işlem yapabilir.
GSP’de işlem gören fonlarda; alım veya satım emrini Borsa Sistemi’ne iletmek üzere alan üye söz konusu emri Borsa’ya iletmeden önce emri veren müşterisinin nitelikli yatırımcı olduğunu tespit/teyit etmekle yükümlüdür. Aksi takdirde mevzuata aykırı olarak gerçekleştirilen işlemlerden kaynaklanan hukuki ve maddi sorumluluk ilgili üyeye ait olacaktır.
İşlem Yöntemi:
Fon katılma payları için sürekli işlem yöntemi (seansın açılış ve kapanış bölümlerine dâhil edilir) uygulanır. Kurucunun ve/veya portföy yönetim şirketinin talebine bağlı olarak piyasa yapıcılık veya likidite sağlayıcılık faaliyeti yürütülebilir.
İşlem Birimi:
Fon katılma paylarının işlem birimi lottur. 1 adet fon katılım payı = 1 lot eşitliği uygulanır.
Baz Fiyat:
Fon katılma payları Borsa’da işlem görmeye başlamadan önce kurucu ve/veya ilgili portföy yönetim şirketi tarafından belirlenen ve KAP’ta duyurulan son fon pay birim değeri Borsa’da ilk işlem gününde baz fiyat olarak alınır. Sonraki günlerde baz fiyat piyasada geçerli olan yöntem ile belirlenir.
Fiyat Marjı:
Fon katılma paylarında fiyat marjı %20 olarak uygulanır.
Fiyat Adımı:
Borsa yatırım fonu (BYF) katılma belgelerinde uygulanan fiyat seviyeleri ve fiyat adımları fon katılma payları için de geçerlidir.
Özellik Kodu:
Fon katılma payları için belirlenen özellik kodları aşağıdaki tabloda gösterilmektedir:
Gayrimenkul yatırım fonu fon katılma payları için kullanılacak özellik kodları aşağıda belirtilmiştir:
| Özellik Kodu | Açıklama |
|---|---|
| .F1 | Gayrimenkul Yatırım Fonu Katılma Payları |
| .TF1 | Yatırım Fonları Katılma Payları İçin Temerrüt |
Girişim sermayesi yatırım fonu katılma payları özellik kodları aşağıda belirtilmiştir:
| Özellik Kodu | Açıklama |
|---|---|
| .F2 | Girişim Sermayesi Yatırım Fonu Katılma Payları |
| .TF2 | Yatırım Fonları Katılma Payları İçin Temerrüt |
Maksimum Emir Değeri:
Fon katılma payları için maksimum emir değeri 3 milyon TL olarak uygulanır.
Kredili Alım ve Açığa Satış:
Fon katılma payları kredili alım ve açığa satış işlemlerine konu edilemez. Takas sürecinde Pay Piyasasında uygulanan genel takas esasları (işlemler netleştirilerek) uygulanır.
Devre Kesici Uygulaması:
Fon katılma payları işlemlerinde devre kesici uygulanmaz.
Takas İşlemlerine İlişkin Esaslar:
Fon katılma payları işlemlerinin takası, işlem gününü izleyen ikinci iş günü (T+2)’de Takasbank tarafından kendi düzenlemeleri doğrultusunda gerçekleştirilir.
Borsa Payı:
Fon katılma paylarında yapılan işlemlerden paylarda geçerli olan temel Borsa payı tahsil edilir. Emir iptal, emir kötüleştirme ve miktar azaltım (İKA) ücretleri alınmaz. Fon katılma payları işlem sırasında piyasa yapıcılık faaliyeti yürütülmesi durumunda piyasa yapıcı işlemleri için paylarda geçerli olan Borsa payı indirimi uygulanır.
İşlemlerin Durdurulması ve İşlem Sırasının Kapatılması:
Borsamız Kotasyon Yönergesinin fon katılma paylarının kottan çıkma şartlarını düzenleyen 31. maddesinin birinci fıkrası çerçevesinde fon katılma paylarının işlemleri aşağıdaki durumlarda durdurulur ve fon katılma payları kottan çıkarılır.
a) Fonun herhangi bir nedenle tasfiye edilmesi veya farklı bir fon türüne dönüştürülmesi,
b) Fonun sona ermesi,
c) Son bir yılda 3 defa Kurulun III-52.2 sayılı Borsa Yatırım Fonlarına İlişkin Esaslar Tebliği’nin 5 nolu ekinde düzenlenen kamuyu aydınlatma yükümlülüğüne aykırılığın tespit edilmiş olması,
ç) Kurulun fon katılma payının Borsada işlem göremeyeceğine ilişkin talebi
Süreli kurulan fonların katılma paylarının işlem sırası, fon kurucusu ve/veya portföy yönetim şirketinin yazılı bildirimi ile süre bitiminden en az 3 işlem günü öncesinde kapatılır.
Yatırımcıların Bilgilendirilmesi:
Katılım payları Borsa Pay Piyasası’nda işlem gören fonlarda kurucunun, yatırımcıların yatırım yapma kararını etkileyebilecek ve ilgili SPK Tebliğlerinde belirtilen bilgi, belge ve raporları öncelikle KAP’ta duyurmaları gerekmektedir.
SPK tarafından düzenlenen gayrimenkul sertifikası; ihraççıların inşa edilecek veya edilmekte olan gayrimenkul projelerinin finansmanında kullanılmak üzere ihraç ettikleri, gayrimenkul projesinin belirli bağımsız bölümlerini veya bağımsız bölümlerin belirli bir alan birimini temsil eden, nominal değeri eşit sermaye piyasası aracıdır.
Gayrimenkul sertifikaları, ihraççılarına sermaye piyasası aracılığıyla finansman seçeneği sunmaktadır. Böylece konut ve işyeri projelerinin inşaatları daha kolay ve hızlı tamamlanabilmektedir. Tasarruflarını sermaye piyasasında değerlendirmek isteyen yatırımcılar için alternatif bir ürün olan bu sertifikaların Borsa’da işlem görmesi ise şeffaflık ve likidite sağlamaktadır.
Gayrimenkul sertifikasının ihracı ve Borsa’da işlem görebilmesi için SPK’ya ve Borsa İstanbul’a eş zamanlı olarak başvuru yapılması gerekmektedir. Gayrimenkul sertifikaları yurt dışında veya yurt içinde, halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin nitelikli yatırımcıya satış suretiyle ihraç edilebilir.
Gayrimenkul Sertifikalarının Borsa İstanbul Pay Piyasasında işlem Görme Esasları
Gayrimenkul Sertifikaları Broşürü
Yatırım hesabı açılabilecek aracı kurumların listesi
Yeterli miktarda Gayrimenkul Serfitikası ile tapu işlemlerine ilişkin bilgiler
Park Mavera III Projesi Gayrimenkul Sertifikalarına İlişkin Bilgiler
Emtia Sertifikaları (EMS) belirli bir emtiayı temsilen ihraç edilen sermaye piyasası araçlarıdır. Emtia sertifikaları altın, gümüş gibi kıymetli madenler ile diğer emtia varlıklarına spot piyasada yatırım yapmak isteyen yatırımcılar için alternatif bir yatırım aracıdır.
Borsada işlem görmesi uygun görülen emtia sertifikaları, Borsa kotuna alınarak “S1” özellik kodu ile Emtia Pazarında, yalnızca nitelikli yatırımcılara ihraç edilen sertifikalar ise Girişim Sermayesi Pazarı’nda işlem görür.
Darphane sertifikası, Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü (Darphane) tarafından ihraç edilen ve Borsada işlem gören emtia sertifikasıdır.
Emtia sertifikaları, sürekli işlem yöntemiyle işlem görür. Emtia sertifikaları seansın açılış ve kapanış bölümlerine dâhil edilir.
Emtia sertifikalarının ilk işlem fiyatı Borsada ilk işlem gününden önceki gün ihraççı ve/veya piyasa yapıcı tarafından KAP’ta ilan edilir ve baz fiyat olarak alınır. Sonraki günlerde baz fiyat paylarda geçerli yöntem ile belirlenir. Fiyat marjı %5, fiyat adımı her fiyat seviyesinde 1 kuruş, maksimum emir değeri 1 milyon TL olarak olarak uygulanır.
Emtia sertifikası işlemlerinin takası, işlem gününü izleyen ikinci iş günü (T+2)’de gerçekleştirilir.
