Pazar’da Türk Lirası ve döviz ödemeli ihraç edilmiş; borçlanma araçları, menkul kıymetleştirilmiş varlık ve gelirlere dayalı borçlanma araçları, kira sertifikaları, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından ihraç edilen likidite senetleri ile Borsa Yönetim Kurulu tarafından işlem görmesine karar verilen diğer sermaye piyasası araçları işlem görebilir.
Takasbank, Kesin Alım-Satım Pazarı’nda işlem gören TL cinsi tüm Devlet İç Borçlanma Senetlerinde ve Bankaların ihraç ettiği TL cinsi tüm menkul kıymetlerde Merkezi Karşı Taraf hizmeti vermektedir.
Limitli Emir
Limitli emirler fiyat/getiri ve nominal tutar belirtilerek, minimum emir büyüklüğünün katları şeklinde verilir. Emrin gerçekleşmeden kalan kısmı pasif olarak bekler.
Piyasa Emri
Bu tür emirlerde fiyat/getiri belirtilmez. Minimum emir büyüklüğünün katları şeklinde verilen emir, pasif emirlerle kısmen veya tamamen karşılaşır, emrin gerçekleşmeden kalan kısmı iptal edilir.
Limitli Emir ve Piyasa Emri aşağıda açıklanan özel koşulları içerecek şekilde de verilebilir.
Kalanı İptal Et Emri
Kısmen gerçekleşme koşulu ile verilen aktif emir tipidir. Emir girildiği anda bekleyen karşıt emirler ile eşleşir, gerçekleşmeyen kısmı otomatik olarak iptal edilir. “Limitli Emir” veya “Piyasa Emri” şeklinde verilebilir.
Gerçekleşmezse İptal Et Emri
Tamamı gerçekleşme koşulu ile verilen aktif emir tipidir. Emir girilir girilmez bu koşul sağlanmadığı takdirde iptal edilir. “Limitli Emir” veya “Piyasa Emri” şeklinde verilebilir.
Emir Geçerlilik Süreleri
Emirler verildikleri gün itibarıyla geçerlidir. Aynı gün valörlü tüm emirler gerçekleşmediği takdirde saat 14:00’te, ileri valörlü olanlar pazar kapanış saatinde iptal edilir.
Fiyat Tabanı
Alım satım emirleri menkul kıymetlerin ihraç edildiği para birimleri cinsinden 100 birim fiyat tabanı esas alınarak iletilir.
Hazine tarafından ihraç edilen altın tahvilleri ve altına dayalı kira sertifikalarında Türk Lirası cinsinden 1 birim fiyat tabanı esas alınarak iletilir.
Fiyat Tipleri
Menkul kıymetin işlemiş faizini veya birikmiş kirasını içermeyen fiyatı temiz fiyat, işlemiş faizini veya birikmiş kirasını içeren fiyatı ise kirli fiyat olarak adlandırılır. İşlemiş faiz veya birikmiş kira, dönemsel kupon faizinin veya kira getirisinin; ilk kupon döneminde ihraç tarihinden, diğer kupon dönemlerinde ise son kupon ödeme tarihinden valör tarihine kadar geçen gün sayısına isabet eden tutarıdır. Takas fiyatı ise işlemin takas tutarının hesaplanmasında kullanılan fiyat olup enflasyona endeksli devlet tahvilleri için enflasyon katkısı dikkate alınarak hesaplanır. Takas fiyatı diğer menkul kıymetler için kirli fiyata eşittir.
Özel İşlem Emri
Özel işlem emri, işlem gerçekleştirilmek istenen karşı yatırım kuruluşu seçilerek nominal tutar, fiyat/getiri, valör ve sermaye piyasası aracı tanımı belirtilerek iletilir. Sisteme iletilen özel işlem emri sadece işlem gerçekleştirilmek istenen karşı yatırım kuruluşu tarafından görülür. Özel işlem emirleri sadece TCMB, Hazine, Hazine tarafından kurulan varlık kiralama şirketleri ve Hazine tarafından görevlendirilen kamu sermayeli kurumlarca kurulan varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen sermaye piyasası araçları için iletilebilir.
Emir Eşleşme Kuralları
Pazar’da emirler “çok fiyat-sürekli müzayede” yöntemiyle eşleşmektedir. Kesin Alım-Satım Pazarı'nda iki karşıt emrin eşleşmesi, alımda en yüksek fiyatlı, satımda en düşük fiyatlı emirlere öncelik verilerek sağlanır. Aynı fiyatlı emirlerde zaman önceliği uygulanır.
Fiyat eşitliği olan emirlerin gerçekleşmesinin yanısıra, var olan alış emrinin fiyatından daha düşük fiyatlı satış emri geldiğinde veya var olan satış emrinin fiyatından daha yüksek fiyatlı alış emri geldiğinde de iki karşıt emrin eşleşmesi mümkündür. Fiyat eşitliğinin olmadığı durumda, sistemde öncelikle varolan emrin fiyatı işlem fiyatıdır.
Emir Giriş Yöntemleri
a) Basit getiri üzerinden emir iletilen menkul kıymetler;
İskontolu olarak ihraç edilen TL/Döviz ödemeli menkul kıymetler ile kuponlu tahvillerin (TÜFE’ye endeksli tahviller hariç) ayrıştırılmış anaparaları
b) Temiz fiyat üzerinden emir iletilen sermaye piyasası araçları;
TL/Döviz ödemeli sabit faizli tahviller, TL/Döviz ödemeli sabit kira getirili kira sertifikaları ve ilk kupon faiz oranı sabitlenmiş TL ödemeli değişken faizli tahviller, Hazine tarafından ihraç edilen TLREF’e veya BIST TLREF endeksine dayalı olarak kupon ödeyen borçlanma araçlarından mevzuatta belirtilen menkul kıymet tipine uygun olarak ihraç edilenler (Hazine tarafından Şubat 2007’de ihracına başlanan TÜFE’ye endeksli Devlet tahvilleri için enflasyon katkısı hariç temiz fiyat kullanılır.)
c) Kirli fiyat üzerinden emir iletilen sermaye piyasası araçları;
TÜFE’ye endeksli anüite devlet tahvilleri(enflasyon katkısı hariç), kuponlu tahvillerin ayrıştırılmış kuponları, ilk kupon faizi de sabit olmayan değişken faizli tahviller, döviz cinsi ilk kuponu belli olmayan değişken faizli tahviller, Hazine tarafından ihraç edilen altın tahvilleri ve altına dayalı kira sertifikaları ve gayrimenkul sertifikaları. (Hazine tarafından Şubat 2007’de ihracına başlanan TÜFE’ye endeksli Devlet tahvillerinin ayrıştırılmış kupon ve anaparaları için enflasyon katkısı hariç kirli fiyat kullanılır.)
Fiyat ve Getiri Adımları
Pazar’da temiz veya kirli fiyat üzerinden iletilen emirlerde 0,001 TL, getiri üzerinden iletilen emirlerde ise %0,01’lik adım uygulanır.
Temiz fiyattan işlem gören ve TLREF’e veya BIST TLREF endeksine dayalı olarak kupon ödemesi olan borçlanma araçlarının kupon oranı belirli olmayan dönemleri için iletilen emirlerde 0.0001 TL’lik adım, Hazine tarafından ihraç edilen altın tahvilleri ve altına dayalı kira sertifikaları için iletilen emirlerde ise 0,00001 TL’lik fiyat adımı uygulanır.
Emir Değişikliği
Piyasa'ya iletilen emirlerden karşılanmamış olanlar ile kısmen karşılanmış emirlerin karşılanmadan kalan kısımları değiştirilebilir.
Emrin fiyatındaki/getirisindeki değişiklik, nominal tutarındaki artış ve işlem hesap sahibinin değişimi zaman önceliğinin kaybedilmesine neden olurken, temsilci referansı değişimi ve nominal tutarın azaltılması emrin önceliğinin kaybedilmesi sonucunu doğurmaz.
Emir İptali
Piyasa'ya iletilen emirlerden karşılanmamış olanlar ile kısmen karşılanmış emirlerin karşılanmadan kalan kısımları iptal edilebilir.
Emirler, işleme konu menkul kıymetin nominal değerleri itibarıyla minimum emir büyüklüğü ve katları şeklinde iletilir. Kesin Alım-Satım Pazarı’nda, nominal tutarı 500.000 TL’nin altında kalan emirler Küçük Emirler Pazarı’nda işlem görür.
Yürürlükteki minimum ve maksimum nominal emir büyüklükleri aşağıdaki gibidir:
| Normal Emirler Pazarı | Küçük Emirler Pazarı | Özel İşlem Emirleri(*) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Minimum | Maksimum | Minimum | Maksimum | Minimum | Maksimum | |
| DİBS (TL) | 500.000 | 100.000.000 | 1.000 | 499.000 | 100.000.000 | 500.000.000 |
| DİBS (USD / EUR) | 1.000 | 5.000.000 | - | - | 5.000.000 | 50.000.000 |
| TCMB Likidite Senedi (TL) | 500.000 | 100.000.000 | 1.000 | 499.000 | 100.000.000 | 500.000.000 |
| Diğer Sermaye Piyasası Araçları (TL) | 10.000 | 100.000.000 | - | - | 100.000.000 | 500.000.000 |
| Diğer Sermaye Piyasası Araçları (USD/EUR) | 1.000 | 5.000.000 | - | - | 5.000.000 | 50.000.000 |
(*) Emir girilmesine izin verilen menkul kıymetler için geçerlidir.
Hazine tarafından ihraç edilen altın tahvilleri ve altına dayalı kira sertifikalarında minimum ve maksimum emir büyüklükleri Normal Emirler Pazarında sırasıyla 995 ve 99.500, özel işlem emirlerinde ise sırasıyla 99.500 ve 995.000 nominal olup, emirler 995 nominal ve katları şeklinde iletilir.
| Kesin Alım Satım Pazarı Valör Süreleri | ||
|---|---|---|
| Minimum | Maksimum | |
| Devlet İç Borçlanma Senetleri ve Gelir Ortaklığı Senetleri (TL Ödemeli) | T | T+90 |
| Kamu Menkul Kıymetleri (Döviz Ödemeli) | T+1 | T+90 |
| Hazine tarafından ihraç edilen altın tahvilleri ve altına dayalı kira sertifikaları | T | T+7 |
| Diğer Menkul Kıymetler | T | T+30 |
“Pazar’da emirler aynı gün veya ileri valörlü olabilir. Valör süresi; Pazar’da yapılacak DİBS ve GOS işlemlerinde en fazla 90 gün, diğer menkul kıymetlerde ise en fazla 30 gündür. Temiz fiyat üzerinden işlem gören değişken faizli tahvillerin kupon faizi henüz belirlenmemiş kupon dönemlerine ve enflasyon katkısız temiz fiyat üzerinden işlem gören TÜFE’ye endeksli tahvillerin referans endeks ilan edilmemiş dönemlerine ait valörlü emir iletilemez.”
Borçlanma Araçları Piyasası Kesin Alım Satım Pazarı bünyesinde devlet iç borçlanma senetleri piyasa yapıcılığı sistemi ve özel sektör borçlanma araçları piyasa yapıcılığı sistemi olmak üzere iki farklı piyasa yapıcılığı sistemi uygulanır.
Devlet iç borçlanma senetleri piyasa yapıcılığı sistemi;
Devlet iç borçlanma senetleri piyasa yapıcılığı sisteminin esasları ve piyasa yapıcısı kuruluşlar Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirlenir.
Piyasa yapıcısı kuruluşlar, piyasa yapıcısı oldukları menkul kıymetlerde saat 09:45-12:00 ve 13:30- 17:15 saatleri arasında ertesi gün valörlü, çift taraflı kotasyon vermek zorundadırlar. Emirlerin tamamen veya kısmen gerçekleşmeleri veya iptal edilmeleri halinde 5 dakika içinde sisteme yeni emir girişi yapılması zorunludur. Piyasa yapıcı kotasyonları “PY” ek kodu ile sisteme iletilir.
Alım satım sistemine PY ek kodu ile girilen emirler en iyi emirler ise piyasa izleme ekranlarına yansıtılır. Bu şekilde tüm piyasa katılımcıları ölçüt menkul kıymetlerde piyasa yapıcılarının emirlerini görme imkanına sahiptir.
Piyasa yapıcısı kuruluşların, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen çift taraflı kotasyon yükümlülükleri Borsa tarafından takip edilir ve ihlal gerçekleşmesi halinde Hazine ve Maliye Bakanlığı’na ve ihlali gerçekleştiren kuruluşa bildirim yapılır.
Özel sektör borçlanma araçları piyasa yapıcılığı sistemi
Borçlanma Araçları Piyasasında işlem gören tüm özel sektör borçlanma araçları ve kira sertifikaları için piyasa yapıcılığı sistemi uygulanabilir.
Piyasa yapıcısı olarak faaliyette bulunacak yatırım kuruluşlarının açıklanmış bağımsız denetimden geçmiş son mali tablolarındaki özsermaye tutarının en az 10 milyon TL olması gerekir.
Borçlanma Araçları Piyasasında işlem yapan tüm yatırım kuruluşları piyasa yapıcısı olmak için ihraç öncesi veya ihraç sonrası taahhütname imzalayarak başvuruda bulunabilirler. Başvurular Borsa Genel Müdürlüğü tarafından değerlendirilerek karara bağlanır.
Borsa tarafından yapılacak değerlendirmede piyasa yapıcısı olmak isteyen kuruluşun;
a) Geçmiş dönemdeki Kesin Alım Satım Pazarı işlem hacmi,
b) Geçmiş dönemdeki temerrüt durumu,
c) Geçmiş dönemdeki piyasa yapıcılığı performansı,
d) Piyasa yapıcılığı faaliyetini yerine getirebilecek yeterlilikte işlem yapma limitinin olması
hususları gözönünde bulundurulur. Değerlendirme neticesinde piyasa yapıcısı olması kararlaştırılan üye ve piyasa yapıcısı olarak hizmet vereceği menkul kıymet Borsa tarafından KAP’ta ilan edilir.
Bir yatırım kuruluşu birden fazla menkul kıymet için piyasa yapıcısı olabileceği gibi, bir menkul kıymet için birden fazla piyasa yapıcısı da olabilir.
Bir yatırım kuruluşunun piyasa yapıcılığı menkul kıymetin vadesi boyunca devam eder. Piyasa yapıcısı kuruluş 5 işlem günü öncesinden Borsaya yazılı olarak bildirmesi şartıyla menkul kıymet bazında piyasa yapıcılığından çekilebilir.
Piyasa yapıcısı kuruluşlar, piyasa yapıcısı oldukları menkul kıymetlerde saat 10:00-12:00 ve 13:30- 15:00 saatleri arasında ertesi gün valörlü, çift taraflı kotasyon vermek zorundadırlar. Emirlerin tamamen veya kısmen gerçekleşmeleri veya iptal edilmeleri halinde 10 dakika içinde sisteme yeni emir girişi yapılması zorunludur. Piyasa yapıcı kotasyonları “OPY” ek kodu ile sisteme iletilir.
Piyasa yapıcısının, bir menkul kıymette “OPY” kodu ile aynı anda sadece bir alış ve bir satış emri bulunabilir. Piyasa yapıcısı yeni alış ve satış emri girdiğinde mevcut alış ve satış emirlerinin kalan kısımları otomatik olarak iptal edilir.
Olağanüstü durumların oluşması halinde, piyasa yapıcısı kuruluşların piyasa yapıcılığı faaliyetleri menkul kıymet bazında ya da tamamen kendi talepleri üzerine ya da resen Genel Müdürlük tarafından geçici olarak durdurulabilir. Bu durum KAP’ta ilan edilir.
