Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası

Piyasanın Gelişimi

1993 yılında Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar'da yapılan değişikliklerle altının fiyatının belirlenmesi ile ithalatı ve ihracatı serbestleştirilmiştir. Altın ticaretinin liberalleştirilmesi yönünde alınan kararlarla, altının ithal ve ihraç aşamasında kolaylıklar getirilmiştir. Bu gelişmeler sonucunda sektörde yaşanan hızlı büyüme, ekonomik açıdan büyük potansiyel taşıyan altın konusunda yeni kararlar alınmasını hızlandırmıştır. Alınan yeni kararlarla altın sektörünün yeniden yapılandırılması amaçlanmıştır. İstanbul Altın Borsasının kuruluşu ile ilgili ilk düzenleme olan Kıymetli Madenler Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Genel Yönetmelik 1993 yılında yayımlanmıştır. Söz konusu Yönetmeliğe dayanılarak 26 Temmuz 1995 tarihinde İstanbul Altın Borsası faaliyete geçmiştir.

İstanbul Altın Borsasının kuruluş amaçları arasında; son yıllarda kazandığı ivme ile hızla büyümekte olan altın sektörü ile finans sektörü arasında köprü görevini üstlenmek, sektörün kurumsallaşmasına, uluslararası rekabete açılmasına ve altının önemli ihracat kalemlerinden biri durumuna gelmesine katkı sağlamak, kıymetli madenlerin dünya piyasalarına paralel şartlarda işlem gördüğü bir piyasa ortamını oluşturmak, teşkilatlı bir kurum kimliğinde likidite sağlamak, kıymetli maden işlemlerinde referans fiyatı belirlemek, başta altın olmak üzere kıymetli madenlere dayalı yatırım araçları vasıtasıyla finansal ürün yelpazesini genişleterek ulusal ve uluslararası piyasalara entegrasyonu sağlamak ve ayrıca kıymetli taş işlemleri ile de sektöre ihtiyaç duyduğu alanlarda organize piyasa şartları sunmak sayılabilir.

Diğer taraftan, 6362 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu hükümleri çerçevesinde İstanbul Altın Borsası ile İstanbul Menkul Kıymetler Borsasının tüzel kişiliklerinin sona ermesi ve yeni bir borsanın kurulması sonucunda, Borsa İstanbul A.Ş. 03.04.2013 tarihinde faaliyete geçmiştir. Kıymetli maden ve kıymetli taş işlemleri İstanbul Altın Borsası yerine Borsa İstanbul A.Ş. bünyesinde kurulan Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası Bölümü tarafından yürütülmeye başlanmıştır.

Kıymetli madenler ve kıymetli taşlar alanında organize ve şeffaf bir piyasa olmasının yanı sıra Borsa İstanbul Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası Bölümü mevzuattan kaynaklanan bazı görevleri de yerine getirmektedir. Bu görev ve yetkilerden bazıları aşağıda yer almaktadır:

Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar’ın 7’nci maddesinin (a) ve (d) bentlerinde, standart işlenmemiş şekilde olan kıymetli madenlerin ithalatının sadece Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ile Borsa İstanbul Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası (Borsa İstanbul bünyesine katılmadan öncesinde İstanbul Altın Borsası) bünyesinde kıymetli maden işlemleri yapmaya yetkili üyeler tarafından yapılabileceği düzenlenmiş ve bu üyeler tarafından ithal edilen standart ve standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin 3 (üç) iş günü içinde Borsaya teslimi ile Borsada alım/satım zorunluluğu getirilmiştir.
Yurt içinde cevherden üretilen dore bar, granül ve diğer şekillerdeki kıymetli madenler; Türkiye’de kurulu rafinerilerde rafinaj işlemine tabi tutulur ve rafinaj işleminin tamamlanmasını müteakip yedi (7) iş günü içinde Borsa kasasına teslim edilir ve Kıymetli Madenler Piyasasında alım satımı gerçekleştirilir veya Borsa tarafından belirlenecek işlem esasları dâhilinde, Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü veya bu kurumun belirleyeceği kuruluşlarca düzenlenecek ayar raporunda yer alan miktarlarına göre ayrı ayrı işlem yapılmak suretiyle Kıymetli Madenler Piyasasında alım satımı gerçekleştirilir.
Sermaye Piyasası Kurulunun borsa yatırım fonları, yatırım fonları ve yatırım ortaklıklarına ilişkin ilgili tebliğleri uyarınca fon işlemlerine ve yatırım ortaklıklarına ilişkin kıymetli madenlerin saklaması, Borsa İstanbul Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası Bölümü tarafından yapılmakta ve ayrıca bu fonların kıymetli maden alım satım işlemleri de Kıymetli Madenler Piyasasında yapılmaktadır.
Bankaların, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Zorunlu Karşılık Yükümlülük hesaplarına ait altınları Türkiye’de, Borsa İstanbul A.Ş. kasasında TCMB hesabı altında saklanmaktadır.
Ham Elmas Ticaretinin Düzenlenmesine ve Denetlenmesine Dair 2006/11115 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Kimberley Süreci Sertifika Sisteminde İstanbul Altın Borsası (mevcut durumda Borsa İstanbul) Türkiye ithalat ve ihracat otoritesi olarak belirlenmiştir. Buna göre, ham elmasın ithal ve ihraç işlemlerini Kimberley Süreci Sertifika Sistemi çerçevesinde yürütmeye ve ibraz edilen sertifikaların Kimberley Sürecine ilişkin belgelerde belirtilen asgari standartları taşıyıp taşımadığını incelemeye, katılımcı ülke ihracat otoritesi nezdinde sertifikaların teyidini almaya ve sertifika düzenlemeye Borsa İstanbul yetkili kılınmıştır.

Alt Piyasalar

Borsa İstanbul bünyesinde kıymetli madenlere ve kıymetli taşlara ilişkin olarak standart, standart dışı, cevherden üretim altın, gümüş, platin ve paladyum üzerine spot işlemlerin yapıldığı Kıymetli Madenler Piyasası, ödünç ve sertifika işlemlerinin yapıldığı Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası ile elmas ve kıymetli taşların işlem görebildiği Elmas ve Kıymetli Taş Piyasası yer almaktadır.

Piyasaların üyelerinin sayısı ve detayları için tıklayınız.

Önemli Tarihler

Piyasalara ilişkin önemli bazı tarihler aşağıda belirtilmiştir:

26 Temmuz 1995	İstanbul Altın Borsasının faaliyete başlaması
9 Temmuz 1999	Gümüş ve platinin işlem görmeye başlaması
24 Mart 2000	Kıymetli Madenler Ödünç Piyasasının açılması
4 Nisan 2011	Elmas ve Kıymetli Taşlar Piyasasının açılması
17 Kasım 2011	Paladyumun işlem görmeye başlaması
17 Kasım 2011	Kıymetli Madenler Piyasası üyelerine standart dışı kıymetli maden ithalatlarını da Borsaya bildirme zorunluluğunun getirilmesi
3 Nisan 2013	İAB ile İMKB'nin Borsa İstanbul A.Ş. adı altında birleşmesi ve Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası Bölümünün Kurulması
5 Haziran 2013	Kıymetli Madenler Piyasası Danışma Komitesinin ilk toplantısının yapılması
12 Aralık 2013	Finansman şirketlerine Zorunlu Karşılık için altın saklama hizmeti verilmeye başlanması
8 Ocak 2014	T+90 İşlemlerinin başlaması
17 Nisan 2014	KMTP API yazılımının devreye alınması
6 Haziran 2014	Mini Külçe Uygulamasının devreye alınması ve asgari emir miktarının 1 gram olarak belirlenmesi
19 Eylül 2014	Dönüşüm işlemlerinin başlaması
26 Eylül 2014	Erken Nakit Takas uygulamasının devreye alınması
30 Eylül 2014	Elmas ve Kıymetli Taş Piyasasında ilk işlemin yapılması
12 Ekim 2014	Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası Bölümünün Kuyumcukent'e taşınması
26 Kasım 2014	OECD'nin “Çatışmalardan Etkilenmiş ve Yüksek Riskli Bölgelerin Madenlerine İlişkin Sorumlu Tedarik Zinciri için OECD Uyum Rehberi" nin Türkçe'ye çevirilmesi ve üyelere dağıtılması
4 Aralık 2014	Kıymetli Madenler Piyasasında İlk fiksing işleminin gerçekleşmesi
18 Aralık 2014	İlk Erken Nakit Takas Uygulamasının Gerçekleşmesi
23 Şubat 2015	Kıymetli Madenler Piyasasında ilk müşteri işleminin gerçekleştirilmesi
3 Mayıs 2016	Zincirleme işlemlerin erken nakit takas uygulamasına dahil edilmesi
29 Temmuz 2016	Kapalıçarşı Teslimat Merkezi faaliyete geçti
13 Şubat 2017	Yeni hizmet binasının faaliyete geçmesi
2 Temmuz 2018	Kıymetli Madenler Piyasasının BISTECH altyapısına geçmesi
22 Şubat 2021	Gümüş fiksing işlemlerinin başlaması
26 Şubat 2021	İlk gümüş fiksing işleminin gerçekleşmesi
05 Mart 2021	Uluslararası uygulamalar çerçevesinde Sorumlu Tedarik Zinciri Uygulamalarının devreye alınması
19 Nisan 2021	Borsa İstanbul A.Ş. Antrepo/BİSTANTREPO’ nun açılışı
01 Temmuz 2021	Sorumlu tedarik zinciri düzenlemelerinin yürürlüğe girmesi
05 Temmuz 2021	ELTAS -Elektronik Talimat Sisteminin Kasa yazılımında devreye alınması
05 Temmuz 2021	İndikatif Emir Tipinin devreye alınması
18 Mart 2022	Güncel Rafineri Grubu/Önceki Rafineri Grubu uygulamasının devreye alınması
04 Nisan 2022	Altın Cinsinden Fiziki Varlıkların Finansal Sisteme Kazandırılması Projesi Borsa İstanbul Entegrasyonu
01 Ağustos 2022	Dönüşüm İşlemlerinin Tüm Kıymetli Madenler İçin Yapılmaya Başlanması

Uluslararası Üyelikler

Türkiye, 14 Ağustos 2007’de Kimberley Süreci Sertifika Sistemine kabul edilmiştir. Ülkemiz adına yürütme yetkisi Borsa İstanbul A.Ş.’ye (yeniden yapılanma öncesinde İstanbul Altın Borsası) verilmiştir.
İstanbul Altın Borsası, 3 Mart 2008’de Londra Külçe Piyasası Birliği (London Bullion Market Association – LBMA) yardımcı üyeliğine kabul edilmiş olup yeniden yapılanma sonrasında üyelik Borsa İstanbul A.Ş. için geçerli olmuştur.
İstanbul Altın Borsası, 13 Mayıs 2008’de Dünya Elmas Borsaları Federasyonu (World Federation of Diamond Bourses-WFDB) üyesi olarak kabul edilmiş olup yeniden yapılanma sonrasında üyelik Borsa İstanbul A.Ş. için geçerli olmuştur.
Bunlara ek olarak OECD ve Dünya Altın Konseyi (WGC) gibi uluslararası kurum ve kuruluşlarla işbirlikleri ve ortak çalışmalar yapılmaktadır.

Dünya Altın Piyasası/Borsalar İşlem Hacimleri*

	2023
Borsa İstanbul	0.11
COMEX	38.94
Shanghai Futures Exchange	11,81
Shanghai Gold Exchange	1,26
Diğerleri **	2,66

* Milyar dolar cinsinden günlük ortalamalardır.

** Dubai Gold & Commodities Exchange, ICE Futures, US Metals, Bursa Malaysia, Moscow Exchange - RTSX, Tokyo Commodity Exchange.

Kaynak: GOLDHUB TRADING VOLUME (https://www.gold.org/goldhub/data/trading-volumes)

Mevzuat

Kıymetli madenler ve kıymetli taşlar mevzuatına ilişkin yönetmelik, tebliğ, karar, yönerge ile uygulama usulü ve esasları bulunmaktadır. Bunlardan bazıları aşağıda yer almaktadır.

Borsa İstanbul A.Ş. Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar İle İlgili Borsacılık Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Yönetmeliği

Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar

Ham Elmas Dış Ticaretinin Düzenlenmesine ve Denetlenmesine Dair Karar

Kıymetli Madenler Borsası Aracı Kuruluşlarının Faaliyet Esasları İle Kıymetli Madenler Aracı Kurumlarının Kuruluşu Hakkında Yönetmelik

Kıymetli Madenler Piyasası ve Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası Yönergesi

Kıymetli Maden ve Taş Analizinde Yetki Verilecek Ayar Evlerinin Standartları, Seçimi ve Denetim Esaslarının Belirlenmesine İlişkin Tebliğ

Ham Elmas Dış Ticaretinin Düzenlenmesine ve Denetlenmesine Dair Kararına İlişkin Tebliğ

Kıymetli Maden Standartları ve Rafinerileri Hakkında Tebliğ

Hakemlik Grubu Çalışma Usulü Ve Esasları Yönergesi

Borsa İstanbul A.Ş. Sorumlu Tedarik Zinciri Uyum Yönergesi

Borsa İstanbul A.Ş. Sorumlu Tedarik Güvence Denetimi Yönergesi

Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası Prosedürü (31.PRO.11)