Pay nedir?
Paylar, anonim ortaklıklarca ihraç edilen ve anonim ortaklık sermaye payını temsil eden kıymetli evrak niteliğinde menkul kıymetlerdir. Bir anonim şirketin payına sahip olmak, şirkete ortak olmayı ifade etmektedir.
Pay Piyasasında nasıl işlem yapabilirim?
Pay Piyasasında yatırım yapmak isteyen yatırımcılar SPK (Sermaye Piyasası Kurulu) lisansına sahip Pay Piyasası üyesi yatırım kuruluşları vasıtasıyla yapabilirler. Üye listesine ait detaylı bilgi aşağıdaki linkte yer almaktadır.
https://www.borsaistanbul.com/tr/sayfa/64/genel-bilgiler
Varant nedir?
Sahibine, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat ya da nakdi uzlaşı ile kullanıldığı sermaye piyasası aracını ifade eder.
Varantlarda işlem yöntemi nedir?
• Varant işlemleri, sürekli işlem yöntemiyle ve piyasa yapıcılı olarak gerçekleştirilir.
• Verilen alış satış emirleri fiyat ve zaman önceliği kurallarına göre sisteme kabul edilir ve karşı taraftaki uygun fiyatlı alış satış emirleriyle veya kotasyon emirleriyle eşleşerek işleme dönüşür.
Varantlarda fiyat adımı nedir?
Varantlara emir ve kotasyon girişlerinde fiyat adımı her fiyat seviyesinde 1 kuruş olarak uygulanır. Varantların temerrüt, resmî müzayede ve toptan alış satış işlemleri için emir girişlerinde de 1 kuruşluk fiyat adımı uygulanır.
Varantlarda emir girişinin kapsamı nedir?
· Varantlar için seans açılışında yalnızca piyasa yapıcı kotasyonlarının girilebileceği bir seans bölümü bulunur.
· Seansın açılış ve kapanış bölümlerinde varant sıralarına emir girilmez.
· Bir varant sırasına piyasa yapıcı kotasyonu bulunmayan anlarda da emir iletilebilir.
· Varant sıralarına piyasa ve piyasadan limite emir türleri iletilemez.
· Varant emirlerinde ve kotasyonlarında maksimum emir değeri 250.000 TL olarak uygulanır.
· Varantlara iletilecek emirlerin fiyatı 50 TL fiyat seviyesi ile sınırlandırılmıştır. Bu fiyat seviyesinin üstünde emir iletilemez.
· Varantlarda özel işlem bildirimi yapılabilir.
· Varantlarda açığa satış yapılamaz.
Varantlarda baz fiyat ve fiyat değişim sınırları nelerdir?
Varantlarda baz fiyat uygulanmaz. Dolayısıyla fiyat oluşumunda alt ve üst limit yoktur (serbest marj uygulanır).
Varantlarda maddi hata nedeniyle işlem iptali nasıl yapılır?
BİAŞ Yönetmeliğinin 33/1-(b) maddesi uyarınca işlem yapma yetkisi verilenlerden en az biri tarafından alım satım sistemine iletilen hatalı emir veya emirler sonucunda varant sıralarında gerçekleşen işlemler için iletilen iptal talepleri aşağıda yer alan Pay Piyasası Prosedürü Ek-3 Madde-13’te yer alan kriterler çerçevesinde PPOD tarafından değerlendirilir.
https://www.borsaistanbul.com/files/pay-piyasasi-proseduru.pdf
Borsa Yatırım Fonu (BYF) nedir?
Borsa yatırım fonu, katılma payları Borsa’da işlem gören, fon portföyünün kompozisyonunu yansıtacak şekilde portföyde yer alan varlıkların veya sadece nakdin teslimi suretiyle katılma payı oluşturabilen ya da katılma paylarının iadesi karşılığında söz konusu katılma paylarına karşılık gelen varlıkların veya sadece nakdin alınmasına imkân veren bir fon türüdür. Bu fonlar tasarruf sahipleri hesabına, inançlı mülkiyet esaslarına göre portföy işletmek amacıyla portföy yönetim şirketleri tarafından bir içtüzük ile kurulan ve tüzel kişiliği bulunmayan malvarlığıdır. BYF’ler, baz aldıkları endeksteki payların ya da diğer enstrümanların (altın, tahvil, döviz vb.) getirisini endeksteki ağırlıkları oranında yansıtmakta ve riskini taşımaktadır. BYF katılma belgeleri, piyasa üyesi yatırım kuruluşları vasıtasıyla Pay Piyasasında alınıp satılabilmektedir.
Emtia sertifikası nedir?
Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından belirlenen emtiayı temsilen ihraç edilen, sermaye piyasası araçlarıdır. Emtia sertifikaları altın, gümüş gibi kıymetli madenler ile diğer emtia varlıklarına spot piyasada yatırım yapmak isteyen yatırımcılar için alternatif bir yatırım aracıdır. Sermaye Piyasası Kurulu (Kurul, SPK) tarafından izahnamenin veya ihraç belgesinin onaylanmasını takiben ihraççı tarafından yapılacak başvuru üzerine Borsada işlem görmesi uygun görülen emtia sertifikaları, Borsa kotuna alınarak “S1” özellik kodu ile Emtia Pazarında, yalnızca nitelikli yatırımcılara ihraç edilen sertifikalar ise Girişim Sermayesi Pazarı’nda işlem görür.
Darphane sertifikası, Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü (Darphane) tarafından ihraç edilen ve Borsada işlem gören emtia sertifikasıdır. SPK kaydına alınan emtia sertifikalarının Borsamız bünyesinde işlem görmesine ilişkin esaslar ile ilgili detaylı bilgiye Pay Piyasası Prosedüründe Ek-8’den ve ihraççıların/piyasa yapıcıların KAP’ta yayımladığı sermaye piyasası aracı notlarından ulaşılabilir.
https://www.borsaistanbul.com/files/pay-piyasasi-proseduru.pdf
Pay Piyasasında hangi işlem yöntemleri kullanılır?
Payların ve/veya sermaye piyasası araçlarının alım satımında temel olarak "sürekli işlem" ve "tek fiyat" yöntemleri kullanılmaktadır. Söz konusu yöntemler, Pay Piyasası Prosedüründe yer alan ve Genel Müdür tarafından belirlenen esaslar çerçevesinde uygulanır.
Sürekli işlem yöntemi nedir?
Sürekli işlem, bir sermaye piyasası aracı için sisteme iletilen emirlerin Borsa tarafından belirlenen işlem süreleri boyunca sürekli bir şekilde, öncelik ve işlem kurallarına uygun olarak farklı fiyat seviyelerinden eşleştirilmesi yöntemidir.
Tek fiyat işlem yöntemi nedir?
Tek fiyat yöntemi bir sermaye piyasası aracı için sisteme iletilen emirlerin Borsa tarafından belirlenen zaman dilimleri boyunca toplanarak gün içinde bir kere veya birden fazla kez tekrar edilmek suretiyle en çok işlem miktarını gerçekleştirecek şekilde ve öncelik kurallarına uygun olarak belirlenen tek bir işlem fiyatından eşleştirilmesi yöntemidir.
Brüt takas (BT) nedir?
Pay Piyasasında takas işlemleri Takasbank tarafından pay bazında ve toplam TL olarak netleştirme yapılarak sonuçlandırılmaktadır. Bu çerçevede, aynı tarihli seans süresince bir payda hem satış hem de alış işlemi yapan yatırım kuruluşu, satış toplamı alış toplamına mahsup edilerek çıkan net bakiyeye göre söz konusu pay üzerinden borçlandırılmakta veya alacaklandırılmaktadır. Ancak bazı payların takasında netleştirme kuralının kaldırılmasıyla, bazılarında ise piyasa/Pazar kuralları gereği brüt takas uygulanabilir. Buna göre, söz konusu paylarda alım yapmak isteyen yatırımcıların takas tarihinde hesaplarında alımlarını karşılayacak tutarda nakit, satım yapmak isteyen yatırımcıların takas tarihinde hesaplarında satımlarını karşılayacak miktarda sermaye piyasası aracı bulundurması gerekmektedir.
Açığa satış nedir ?
Açığa satış işlemi, sahip olunmayan sermaye piyasası araçlarının satılmasını ya da satışına ilişkin emrin verilmesini ifade eder. Satışa ilişkin takas yükümlülüğünün ödünç alınan sermaye piyasası araçları ile yerine getirilmesi de açığa satış sayılır. Detaylı bilgi için Sermaye Piyasası Kurulu’nun Seri: V No: 65 no’lu Sermaye Piyasası Araçlarının Kredili Alım, Açığa Satış ve Ödünç Alma ve Verme İşlemleri Hakkında Tebliğ’ine başvurulabilir.
Yukarı adım kuralı nedir?
Yukarı adım (Uptick) kuralına göre açığa satışa konu sermaye piyasası aracına açığa satış olarak girilecek emir ancak en son gerçekleşen işlem fiyatından daha yüksek bir fiyattan; en son gerçekleşen fiyatın bir önceki fiyattan daha yüksek olması durumunda ise en son gerçekleşen fiyattan girilebilmesi kuralıdır.
Pay Piyasasında kullanılan emir tipleri nelerdir?
Limit Emirler, Piyasa Emirleri (Market Orders), Piyasadan Limite Emirler (Market to Limit Orders), Dengeleyici Emirler (Imbalance Orders), Kısmi Görünme Koşullu Emirler (Iceberg Orders), Orta Nokta (Mid-Point) Emirleri, Ağırlıklı Ortalama Fiyat (AOF) Sıralarına Girilen Emirler, Piyasa Yapıcılar tarafından Girilen Kotasyon emirleri.
Detaylı bilgiye aşağıdaki linkten “Emir Tipleri” başlığından ulaşabilirsiniz.
https://borsaistanbul.com/tr/sayfa/493/pay-piyasasi-piyasa-isleyisi
Çeşitli kullanıcı tiplerinin kendi emirleri üzerinde ve kendi kurumlarına ait bir başka kullanıcı tarafından girilen emirler üzerinde değişiklik yapma veya emri iptal etme yetkileri nasıldır?
Emirler üzerindeki değişiklik ve iptal bilgilerinin detayına Pay Piyasası Prosedürü Emir Tiplerine İlişkin Örnekler başlıklı EK-18’de “1.3- Emirler Üzerinde Değişiklik ve İptal” başlığı altında ulaşılabilir.
https://www.borsaistanbul.com/files/pay-piyasasi-proseduru.pdf
Emir girişinde uygulanan fiyat ve zaman önceliği kuralı nedir?
Pay Piyasasında girilen emirlerin Sisteme kabul edilmesi ve karşılaşması aşamasında fiyat ve zaman önceliği kuralı uygulanmaktadır.
· Fiyat Önceliği: Daha düşük fiyatlı satım emirleri, daha yüksek fiyatlı satım emirlerinden; daha yüksek fiyatlı alım emirleri, daha düşük fiyatlı alım emirlerinden önce karşılanır.
· Zaman Önceliği: Fiyat eşitliği hâlinde, Sisteme zaman açısından daha önce kaydedilen emirler öncelikle karşılanır.
Emir girişinde kullanılan sınırlamalar nelerdir?
· Marj Sınırlaması: Baz fiyata göre hesaplanan alt ve üst fiyat limitleri dışında kalan emirler Sistem tarafından reddedilir, ilgili enstrümanın fiyat limitleri dışında emir verilemez.
· Fiyat Adımı: İlgili enstrümanın içinde bulunduğu fiyat adımına uymayan emirler Sistem tarafından reddedilir.
· Maksimum Emir Değeri: Bu kurala göre bir işlem sırasına tek seferde yollanan emrin veya kotasyonun TL değeri bu sermaye piyasası aracı için tanımlanan sınırı geçemez.
Piyasa yapıcılık uygulaması nedir?
Sürekli işlem yöntemiyle işlem gören sermaye piyasası araçlarında atanmış bir üye tarafından bu amaçla tanımlanmış hesap veya hesaplar kullanılarak çift taraflı sürekli kotasyon (fiyat ve miktar) verilmek suretiyle o sermaye piyasası aracında likiditenin hedeflendiği bir faaliyettir.
Pay Piyasasında uygulanan devre kesici sistemleri nelerdir?
Pay Piyasasında Pay Bazında Devre Kesici Sistemi ve Endekse Bağlı Devre Kesici Sistemi (EBDKS) uygulanmaktadır. Devre kesiciler ile ilgili detaylı bilgilere Pay Piyasası Prosedürünün ilgili başlığından ulaşabilirsiniz.
https://www.borsaistanbul.com/files/pay-piyasasi-proseduru.pdf
Pay bazında uygulanan devre kesici sistemi nasıl çalışır?
Bir sermaye piyasası aracında işlemler seansın sürekli işlem bölümünde çok fiyat yöntemi ile yürütülürken belirli bir referans değer üzerinden hesaplanan fiyat değişiminin Borsa tarafından belirlenmiş olan eşik değerlere (oranlara) ulaşması veya aşması hâlinde ilgili sermaye piyasası aracının işlemleri geçici süre ile emir toplama aşamasına alınır. İlgili sermaye piyasası aracında tek fiyat yöntemi kullanılarak fiyat belirlemesi yapılır. Tek fiyat yöntemine ilişkin süreçlerin tamamlanmasının ardından ilgili sermaye piyasası aracının işlemleri yeniden seansın sürekli işlem bölümüne alınır ve işlemlere çok fiyat yöntemi ile devam edilir.
Endekse bağlı devre kesici sistemi (EBDKS) nasıl çalışır?
BIST 100 Endeksinin gün içerisinde önceki günün kapanışına göre ilk eşik olarak %5 veya daha fazla ve ikinci eşik olarak %7 veya daha fazla düşmesi halinde EBDKS devreye girer ve Pay Piyasasındaki tüm işlem sıralarında, Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasındaki (VİOP) Pay ve Pay Endekslerine dayalı sözleşmelerde ve Borçlanma Araçları Piyasasındaki (BAP) Pay Senedi Repo Pazarında işlemler geçici olarak durdurulur. EBDKS uygulaması kapsamında referans olarak alınacak endeks, değişim yönü ve oranları gelişen şartlara göre önceden duyurulmak suretiyle Borsa tarafından değiştirilebilir. EBDKS kapsamında belirlenen eşiklerin (%5 ve %7) gün içinde tekrar aşılması halinde devre kesici aynı aşama için ikinci kez çalışmaz. EBDKS’nin devreye girmesi halinde açığa satış yapılabilen işlem sıralarında açığa satış işlemlerinde seans sonuna kadar yukarı adım kuralı uygulanır.
Kolokasyondan test sistemlerine erişim var mıdır?
Evet. Test ortamları için üyelere kolokasyon kullanıcıları verilebilir, üyeler ITCH yayını da alabilir. Bağlantı bilgileri edinmek için üyelerimizin bistechsupport_autoticket@borsaistanbul.com adresinden talepte bulunmaları gereklidir.
OUCH protokolü ile test ortamına emir girişi mümkün müdür?
Evet. Kolokasyondan OUCH server’a erişim mümkündür. Bağlantı bilgileri edinmek için üyelerimizin bistechsupport_autoticket@borsaistanbul.com adresinden talepte bulunmaları gereklidir.
